Μία από τις πιο χαρισματικές μορφές που έχουν περάσει από τα TED Conferences είναι και ο ψυχολόγος Barry Schwartz. Σε κάποια από τις ομιλίες που πραγματοποίησε το 2009 εστίασε την προσοχή του σε ένα θέμα το οποίο αφορά άμεσα σε όλα όσα εξετάσαμε στο πλαίσιο της «Ηθικής και Υπευθυνότητας», είτε αυτή είναι επιχειρησιακή είτε είναι ατομική. Η κεντρική ιδέα της συγκεκριμένης ομιλίας ήταν ότι οι άνθρωποι δε θα πρέπει να εγκλωβίζονται και να παραμένουν προσκολλημένοι σε ανούσιους κανόνες και γραφειοκρατικές διαδικασίες, αλλά να αναπτύσσουν την κριτική τους ικανότητα, ως επαγγελματίες και ως πολίτες, και να παραβλέπουν τα στενά όρια των «καθηκόντων» τους, όποτε αυτό απαιτείται.
Σε αρχικό στάδιο, ο Schwartz έκανε αναφορά στον νεοεκλεγέντα (τότε) πρόεδρο Obama, ο οποίος εν αντιθέσει με τον Bush, δεν επέμεινε ότι η μόνη λύση για την αποφυγή της οικονομικής κρίσης είναι οι επενδύσεις. Αντιθέτως, έδωσε μια πιο ανθρώπινη διάσταση στο θέμα, τονίζοντας σε μεγάλο βαθμό την ανάγκη για την ανάπτυξη μιας «αρετής» από πλευράς όλων.
Ο ομιλητής έφερε αρκετές φορές συγκεκριμένα παραδείγματα προκειμένου να τεκμηριώσει τις απόψεις του. Αναφέρθηκε λόγου χάρη, στο επάγγελμα του επιστάτη ενός νοσοκομείου, το οποίο τυπικά, αν μελετήσουμε τους κανόνες, δεν περιλαμβάνει κανένα καθήκον ανθρωπιστικού χαρακτήρα, πράγμα οξύμωρο αν αναλογιστούμε τη φύση του επαγγέλματος. Ο Schwartz ανέφερε περιπτώσεις ατόμων που παρέβλεψαν τους «ξερούς» και αδιάφορους για τον άνθρωπο κανόνες, υιοθετώντας μια πιο ανθρώπινη και υπεύθυνη στάση απέναντι σε άτομα που βρίσκονταν σε κατάσταση ανάγκης –ακόμα και αν ο μισθός τους δεν περιελάμβανε τη στήριξη τέτοιων ανθρώπων.
Σε γενικές γραμμές, λοιπόν, ο Schwartz πρεσβεύει ότι οι κανόνες πολλές φορές δε μας αφήνουν το περιθώριο να σκεφτούμε κριτικά (“they destroy our desire to do the right thing”), ενώ παράλληλα υποστηρίζει ότι ένας άνθρωπος δε γεννιέται, αλλά γίνεται σοφός. Ωστόσο τονίζει ότι για να γίνει κανείς σοφός δε χρειάζεται να είναι ευφυέαστατος, αλλά να καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες ώστε να βελτιώνεται μέρα με την ημέρα. Τη σοφία άλλωστε ο Schwartz την αντιλαμβάνεται ως κάτι πολύ πιο ανθρωπιστικό από την έννοια που συνήθως της προσδίδουμε. Την αντιλαμβάνεται ως μια οξεία και ανεπτυγμένη κριτική ικανότητα, με τη βοήθεια της οποίας ένας άνθρωπος καταφέρνει, παρά τους εξωτερικούς παράγοντες που τον επηρεάζουν, να σκέφτεται και να πράττει σωστά όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά και για τους γύρω του.
Δεν παραλείπει όμως να αναφερθεί και στη σημασία που έχει για τον κάθε άνθρωπο το κίνητρο –για το αν θα κάνει τελικά το σωστό και το «ηθικό» ή όχι. Στο σημείο αυτό χρησιμοποιεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον παράδειγμα προερχόμενο από την Ελβετία, όπου πριν από 15 χρόνια διεξήχθη μια έρευνα από ψυχολόγους. Ελβετοί πολίτες ερωτήθηκαν για το αν θα δέχονταν πυρηνικά απόβλητα στην περιοχή τους (επειδή δεν υπήρχε άλλο διαθέσιμο μέρος για να τοποθετηθούν) και ένα εντυπωσιακό 50% δέχθηκε. Άλλοι Ελβετοί πολίτες, ερωτήθηκαν για το αν θα δέχονταν το ίδιο ακριβώς πράγμα κατόπιν πληρωμής, και μόλις το 25% απάντησε θετικά! Τέτοιες περιπτώσεις αποδεικνύουν πως, όταν τα κίνητρα είναι αμιγώς ηθικά και κρύβουν καλή προαίρεση, τότε λειτουργούν πιο ενθαρρυντικά για τους πολίτες. Αν και εκπλήσσει η άρνηση της δεύτερης κατηγορίας, είναι εύλογο το ότι εξαιτίας της προσφοράς των χρημάτων αρκετοί θα αναρωτήθηκαν ενδεχομένως «γιατί άραγε μου προσφέρουν αντάλλαγμα; Μήπως κρύβεται κάτι άλλο πίσω απ’αυτό;». Εν ολίγοις, όπως καταλήγει ο Schwartz, τελικά η κακή πρόθεση μπορεί να καταστρέψει ακόμα και τα πιο θετικά και δελεαστικά κίνητρα.
Στη συνέχεια και οδεύοντας προς το κλείσιμο του λόγου του, ο ψυχολόγος επισημαίνει την ανάγκη για ηθικοποίηση της εργασίας, ηθικοποίηση που όμως θα επιτευχθεί όχι μέσω διδασκαλίας και θεωριών, αλλά μέσω έμπρακτων παραδειγμάτων. Ο Schwartz πολύ σωστά πιστεύει ότι η ηθική δεν είναι μια θεωρία που διδάσκεται με φλυαρίες και γενικολογίες. Θεωρεί ότι είναι μια στάση ζωής που διδάσκεται μόνο με το να δίνουμε στους γύρω μας το καλό παράδειγμα με τις πράξεις μας, εμπνέοντάς τους να κάνουν το ίδιο. Αναφέρει λόγου χάρη το παράδειγμα κάποιας εταιρείας η οποία, όχι μόνο κατόρθωσε να μειώσει αισθητά το ενεργειακό της αποτύπωμα, αλλά και να αυξήσει σημαντικά τα κέρδη της μέσα από την κίνησή της αυτή. Το γεγονός αυτό ενέπνευσε τους εργαζομένους της επιχείρησης και τους οδήγησε στο να πιστέψουν σ’αυτήν, στο να βρουν και εκείνοι μια ουσία στις σωστές και ηθικές πρακτικές. Η επιχείρηση αυτή, δεν έκανε άλλο από το να ακολουθήσει τη συμβουλή που έδωσε ο Schwartz: “Promote moral skill and moral will”.
Κλείνοντας, ο ομιλητής υπενθύμισε σε όλους όσοι επιτελούν διδακτικό ρόλο ότι ανά πάσα στιγμή ό,τι λένε και κάνουν παρακολουθείται, και ότι αυτό φέρει πολύ μεγαλύτερη ευθύνη απ΄ όσο νομίζουν. Για το λόγο αυτό έχουν το χρέος να διδάσκουν στα παιδιά και στους νέους, τόσο μέσα από τα λόγια όσο και μέσα από τις πράξεις τους, το να σέβονται τους εαυτούς τους, τους γύρω τους, και την ίδια τη μάθηση. Μόνο έτσι θα κατορθώσουν να μάθουν πώς να κάνουν τα σωστά πράγματα με τον ορθό τρόπο και για τους ορθούς λόγους.
Ομολογουμένως επρόκειτο για μια πολύ ειλικρινή και ρεαλιστικά δοσμένη ομιλία, που δύσκολα όμοιά της θα μπορούσε να ακουστεί σε ένα τυπικό και συνηθισμένοι ελληνικό συνέδριο. Αυτό που χρειάζεται να αναρωτηθούμε είναι το κατά πόσον σε μια χώρα σαν τη δική μας, αυτά που υποστηρίζει ο Schwartz έχουν εφαρμογή; Σε μία χώρα όπου η γραφειοκρατία και οι κανόνες βασιλεύουν, όπου ελάχιστοι πράττουν περισσότερα απ’όσα ορίζονται στα τυπικά τους καθήκοντα, όπου κυριαρχούν η ηθικολογία και η γενικολογία, χωρίς να συνοδεύονται από αντίστοιχες πράξεις, πόσο μπορούμε να ελπίζουμε ότι αυτά που με τόσο πάθος και με τόσο ενδιάφερουσα τεκμηρίωση υποστήριξε ο Schwartz, θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα στην Ελλάδα; Εξαιρετικά ενδιαφέρον θα ήταν αν κατορθώναμε να πραγματοποιήσουμε και στο Γραμματικό μια αντίστοιχη έρευνα με αυτήν που διεξήχθη στην Ελβετία, ώστε να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα. Δε χρειάζεται, ωστόσο να είμαστε ισοπεδωτικοί. Τα πάντα ξεκινούν από αυτούς που μας δίνουν το παράδειγμα –πολιτικούς, εκπαιδευτικούς κλπ.- και σε μία εποχή κατά την οποία όλα πλέον έχουν αρχίσει να παρακολουθούνται και να κρίνονται με μεγαλύτερη ελευθερία – χάρη στον έλεγχο που ασκείται από τους καθημερινούς πολίτες και τα Social Media, μπορούμε ακόμα να ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή, ακόμα και στην Ελλάδα, θα αναπτυχθεί αυτό που ο ψυχολόγος αποκάλεσε «πρακτική σοφία».
Όσοι ενδιαφέρονται, μπορούν να παρακολουθήσουν την εν λόγω ομιλία στο http://www.ted.com/talks/barry_schwartz_on_our_loss_of_wisdom.html , ενώ παραπάνω στοιχεία και ομιλίες του Schwartz, μπορείτε να βρείτε στο http://www.ted.com/speakers/barry_schwartz.html .
Επιμέλεια : Δημήτριος Κοσμάς, Μαρίνα Σακίπη, Χριστίνα Σιδέρη, Μαρία Σιδηροπούλου
No comments:
Post a Comment