Κάθε χρόνο διοργανώνεται στον Καναδά ένα συνέδριο με τον τίτλο Ted Talks : Ideas Worth Spreading. Σε αυτά τα συνέδρια (που για να παρεβρεθείς πρέπει να πληρώσεις 6,000 δολλάρια!) μιλούν διάφοροι άνθρωποι από όλες τις χώρες και τις ειδικότητες: γιατροί, ερευνητές, επιστήμονες, καθηγητές, συγγραφείς, αθλητές, ηθοποιοί και τραγουδιστές. Ένας από τους πιο γνωστούς και αξιοπρόσεκτους ομιλητές του Ted είναι ο καθηγητής Barry Schwartz. Σε μια ομιλία που έδωσε, με τίτλο Loss of Wisdom, ο Schwartz μίλησε ανάμεσα στα άλλα για την ηθική θέληση και την ηθική δεξιότητα. Ξεκίνησε μιλώντας για την αρετή:
«Ο Ομπάμα μας παρότρυνε να βάλουμε τα δυνατά μας καθώς προσπαθούμε να βγούμε από την οικονομική κρίση. Δεν πρότεινε (όπως προγενέστεροί του έκαναν) να πάμε για ψώνια, ούτε να εμπιστευτούμε τη χώρα μας και να αρχίσουμε να επενδύουμε. Αντιθέτως, είπε να βάλουμε τέτοια παιδιάστικα φερσίματα κατά μέρος, και να στραφούμε σε αυτό που ονομάζουμε αρετή.
Η αρετή είναι μια πολύ ξεπερασμένη λέξη. Μοιάζει να είναι εκτός χρόνου και τόπου σε ένα τόσο ακραίο περιβάλλον όπως αυτό στο οποίο ζούμε, και εκτός αυτού πολλοί μπορεί να αναρωτιέστε «Τι ακριβώς σημαίνει αυτή η λέξη;»... »
Για να υποστηρίξει το σημείο αυτό ο Schwartz έφερε ως παράδειγμα τους επιστάτες νοσκοκομείων. Υπάρχει μια ατέλειωτη λίστα με τις υποχρεώσεις και τα πράγματα που θα περιμέναμε να κάνουν (σκούπισμα, σφουγγάρισμα, άδειασμα κάδων απορριμάτων), όμως στη λίστα αυτή δεν υπάρχει ούτε ένα πράγμα που να περιλαμβάνει επαφή με άλλους ανθρώπους. Παρ’όλα αυτά όταν ψυχολόγοι ρώτησαν τους επιστάτες για τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν εν ώρα εργασίας, έλαβαν ενδιαφέρουσες απαντήσεις:
Ένας επιστάτης δεν σφουγγάρισε καθώς ένας ασθενής περπατούσε στον διάδρομο αργά, σε μια προσπάθεια να ανακτήσει τις δυνάμεις , ενώ μια άλλη επιστάτης δεν σκούπισε την αίθουσα αναμονής καθώς πολλές οικογένεις που περίμεναν μέρες στην αίθουσα αυτή, έτυχε να κοιμούνται.
Τέτοιες ενέργειες «αμελείας», σύμφωνα με τον Schwartz βελτιώνουν την ποιότητα των συνθηκών νοσηλείας των ασθενών στο νοσοκομείο, αλλά εξασφαλίζουν και τη καλή φήμη του νοσοκομείου προς τα έξω.
Κάποιοι πιστεύουν λοιπόν πως η ευγένεια, η φροντίδα και η συμπόνοια είναι βασικά κριτήρια στη δουλειά που κάνουν. Έχουν κάτι που ο Schwartz ονομάζει ηθική θέληση αλλά και πέρα από αυτό διαθέτουν και την ηθική δεξιότητα, έτσι ώστε να είναι σε θέση να καταλάβουν τι σημαίνει “κάνω το σωστό”:
“Ο Αριστοτέλης μας λέει πως η πρακτική σοφία είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο στοιχείων .Ένας σοφός άνθρωπος ξέρει πότε και πώς να κάνει την εξαίρεση σε κάθε κανόνα, όπως ακριβώς οι επιστάτες που προαναφέραμε γνωρίζουν πότε να αμελήσουν τα καθήκοντά τους για να εξυπηρετήσουν άλλους σκοπούς.”
ΕΝΑΣ ΣΟΦΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ…
O Schwartz αναφέρθηκε ακόμα στις ικανότητες ενός σοφού ανθρώπου. Υποστήριξε πως ένας σοφός άνθρωπος ξέρει πότε και πώς να αυτοσχεδιάσει. Τα προβλήματα του πραγματικού κόσμου είναι δυσδιάκριτα. Το περικείμενο αλλάζει συνεχώς. Ένας σοφός άνθρωπος συμπεριφέρεται ακριβώς όπως και ένας τζαζίστας: χρησιμοποιεί τις νότες που του έχουν δωθεί σε χαρτί αλλά δημιουργεί συνεχώς νέους συνδυασμούς, κατάλληλους για τις εκάστοτε περιστάσεις αλλά και τους ανθρώπους.
Ακόμη, ένας σοφός άνθρωπος ξέρει πώς να χρησιμοποιεί αυτές τις ικανότητες που έχει ώστε να πετύχει τους σωστούς στόχους. Πρέπει να υπηρετεί και όχι να χειραγωγεί.
Τελικά, ένας σοφός άνθρωπος δεν γεννιέται, γίνεται. Η σοφία εξαρτάται από την εμπειρία που αποκτά το κάθε άτομο. Χρειάζεσαι χρόνο για να γνωρίσεις τα άτομα με τα οποία συνεργάζεσαι. Χρειάζεσαι ακόμη την άδεια για να αυτοσχεδιάσεις, αλλά και να έχεις τα περιθώρια αποτυχίας ώστε να μάθεις από τα λάθη σου. Είναι βέβαια εξίσου σημαντική η παρουσία ενός σοφού δασκάλου.
Ο Schwartz υποστηρίζει πως η σοφία δεν απαιτεί εξυπνάδα. Χωρίς όμως την σοφία, η εξυπνάδα χάνει τις καλές προθέσεις τις και δημιουργεί προβλήματα και σε αυτόν που την κατέχει αλλά και σε άλλους αθρώπους.
Η ΛΕΜΟΝΑΔΑ
«Ένας πατέρας με τον 11χρονο γιο του παρακολουθούν έναν αγώνα των ..... Ο γιος ζητάει λίγη λεμονάδα, και ο πατέρας πάει στον κυλικείο να του την αγοράσει. Στο κυλικείο όμως έχουν μόνο μια συγκεκριμένη μάρκα λεμονάδας, η οποία περιέχει 5% αλκοόλ. Ο πατέρας, όντας ακαδημαϊκός,δεν έχει ιδέα ότι περιέχει αλκοόλ, και την αγοράζει. Καθώς το παιδί πίνει, ένας φρουρός το εντοπίζει και καλεί την αστυνομία, ενώ μετά καλούν ασθενοφόρο και μεταφέρουν το παιδί άρων άρων στο νοσοκομείο, όπου και τους επιβεβαιώνουν πως το αίμα του παιδιού δεν περιέχει καθόλου αλκοόλ.
Ήταν έτοιμοι να αφήσουν το παιδί να φύγει, η Προστασία Ανηλίκων όμως λέει «Όχι», και στέλνουν το παιδί σε ανάδοχη οικογένεια για 3 μέρες.
Δεν θα έπρεπε σε εκείνο το σημείο να επιστρέψει το παιδί σπίτι του; Ο δικαστής είπε «Μόνο αν ο πατέρας εγκαταλείψει το σπίτι και μείνει σε μοτέλ».
Η οικεγένεια επανενώθηκε μετά από 2 βδομάδες...»
Ο Schwartz δίνοντας αυτή την ιστορία προσπαθεί να εξηγήσει τις συνέπειες που είχε το παρανοϊκό και υπερβολικό φέρσιμο του φρουρού, των οδηγών ασθενοφόρου, των δικαστών και όλων όσων είχαν εμπλακεί στην υπόθεση. Όλοι παραδέχτηκαν πως αν και δεν είναι ευχάριστο, είναι όμως ένα πρωτόκολλο που πρέπει να τηρηθεί. Οι κανόνες και τα πρωτόκολλα μας σώζουν από το να σκεφτόμαστε. Πράττουμε χωρίς σκέψη. Βέβαια έχουν κάποια βάση, καθώς έχουν δημιουργηθεί επειδή ακριβώς σε προηγούμενες υποθέσεις έγιναν λάθη που θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν είχαν ακολουθηθεί οι κανόνες.
Υπάρχουν 2 πράγματα στα οποία στρεφόμαστε όταν τα πράγματα πάνε στραβά: τους κανόνες και τα κίνητρα. Αν και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και τα δυο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης (όπως είναι για παράδειγμα η οικονομική κρίση) είναι αλήθεια πως τίποτα από τα δύο δεν είναι αρκετό. Οι πράξεις των επιστατών δεν θα μπορούσαν να είχαν υπαγορευθεί από κανόνες: πώς θα μπορούσαμε να υπαγορεύσουμε την ανθρωπιά και το ενδιαφέρον; Ή μήπως θα έπρεπε να πληρώνονται έξτρα;
Δυστυχώς, σύμφωνα με τον Schwartz, ακριβώς επειδή βασιζόμαστε τόσο πολύ στους κανόνες και τα κίνητρα, υποβαθμίζουμε την ηθική θέληση και την ηθική δεξιότητα. Βραχυπρόθεσμα μπορεί ο συνδυασμός κινήτρων-κανόνων να φέρει καλοδεχούμενα αποτελέσματα, μακροπρόθεσμα όμως, όχι. Η ηθική θέληση αντικαθιστάται από κανόνες που μας εμποδίζουν από τον αυτοσχεδιάζουμε και σε τελική ανάλυση να μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Η ηθική δεξιότητα παραμερίζεται καθώς επικεντρωνόμαστε στα κίνητρα, και ξεχνούμε να κάνουμε αυτό που είναι σωστό.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι παιδικοί σταθμοί στο Σικάγο: κάθε χρόνο, την ίδια μέρα, σε όλους τους παιδικούς σταθμούς τα παιδιά διδάσκονται μια λίστα λέξεων που ξεκινούν από «b» Ο Schwartz λέει πως όλοι αυτοί οι κανόνες που υπαγορεύουν στους δασκάλους πώς να διδάξουν, υπάρχουν γιατί δεν εμπιστευόμαστε την κρίση των δασκάλων. Δεν τους αφήνουμε να πράξουν αυτόνομα: «Είναι πολιτικές ασφαλείας ενάντια στην καταστροφή. Αποτρέπουν την καταστροφή, ενώ παράλληλα διασφαλίζουν την μετριότητα...» υποστηρίζει ο Schwartz
Ποιό λοιπόν είναι το μέτρο;
Βεβαίως και χρειαζόμαστε κανόνες, αλλά τόσους ώστε να μην καταπατείται η δημιουργικότητα. Επιστρέφοντας στο παράδειγμα με τους τζαζίστες, οι οποίοι χρειάζονται νότες και κανόνες, ο Schwartz λέει πως οι πολλοί κανόνες εμποδίζουν τους καλούς τζαζίστες να αυτοσχεδιάζουν με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να χάσουν το χάρισμά τους και να σταματήσουν να παίζουν..
ΗΘΙΚΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΤΡΑ
Ο Schwartz συνεχίζοντας μιλάει για το τι συμβαίνει όταν μπλέκουμε την ηθικλη υποχρέωση με τα κίνητρα. Αν έπρεπε να κάνουμε κάτι, και είχαμε δύο λόγους να το κάνουμε και όχι έναν, αυτό λογικά θα σήμαινε πως θα ήμασταν πιο πρόθυμοι να το κάνουμε. Ο Schwartz λέει πως δεν είναι έτσι. Δύο λόγοι για το ίδιο ζήτημα αλληλοσυγκρούονται, δεν ενισχύουν ο ένας τον άλλο.
Πριν 15 χρόνια, στη Ελβετία, γινόταν ένα εθνικό δημοψήφισμα για να βρουν ένα μέρος να πετάξουν πυρηνικά απόβλητα. Ένα μέρος του κόσμου που ρωτήθηκε για το αν θα ήθελε να έχει πυρηνικά απόβλητα στην κοινότητά του, απάντησε «ναι». Και για να μιλήσουμε με νούμερα, το 50%. Οι άνθρωποι ήξεραν πως ήταν κάτι επικίνδυνο και πως θα είχε ως συνέπεια να μειωθεί η αξία των ιδιοκτησιών τους, αλλά παρ’όλα αυτά ήξεραν πως είχαν ευθύνη σαν πολίτες, και πως αυτά τα απόβλητα έπρεπε τελοσπάντων να πάνε κάπου. Όταν όμως μια άλλη μερίδα ρωτήθηκε για το αν θα επέτρεπαν το ίδιο πράγμα με αντάλλαγμα να τους δίνονται κάθε χρόνο οι μισθοί 6 μηνών, μόνο το 25% συμφώνησε.
Το συγκεκριμένο παράδειγμα συνδυάζει την καλή θέληση με τα κίνητρα. Όταν αυτά τα δύο συνδυάζονται, τότε υπερισχύουν τα κίνητρα. Η υπερβολική εμπιστοσύνη στα κινητρα καταστρέφει την καλή θέληση.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στον εργασιακό χώρο. Η εργασία γίνεται ανήθικη («demorilise work») και άρα οι εργαζόμενοι στρέφονται στα κίνητρα, και ξεχνούν τι σημαίνει να «κάνουν το σωστό». Πρέπει λοιπόν να αποκατασταθεί η ηθική στην εργασία, και αυτό λέει ο Schwartz θα γίνει μόνο όταν ξεκινήσουμε να εξυμνούμε τα ηθικά παραδείγματα προς μίμηση (όπως συνέβη με την περίπτωση των επιστατών) αλλά και να αναγνωρίζουμε το ότι έχουμε ηθικούς ήρωες.
Τελειώνοντας, ο Schwartz εστίασε στον ρόλο μας ως απλοί άνθρωποι, ως διευθυντές οργανισμών και ως δάσκαλοι. Αντίστοιχα λοιπόν, πρέπει να προσπαθούμε να είμαστε απλοί καθημερινοί ήρωες, να δημιουργούμε εργασιακά περιβάλλοντα τέτοια που να καλλιεργούν και να επιβραβεύουν την ηθική θέληση και την ηθική δεξιότητα, και δεν πρέπει να ξεχνούμε πως πάντα κάποιος μας παρακολουθεί και πως πάντα είμαστε παράδειγμα προς μίμηση για κάποιον.
Barry Schwartz on our loss of wisdom | Video on TED.com
Επιμέλεια κειμένου
Μυρτώ Βελίδου-Μαυρίδου
Αλκμήνη-Δήμητρα Θάνου
Σόλυ Ιωχανά
No comments:
Post a Comment